اهمیت خودشناسی در زندگی
خودشناسی چیست ؟ در زندگی فردی چه تاثیری دارد ؟ در زندگی مشترک چه تاثیری دارد ؟ اگر بخواهیم تعارف‌های رایج را کنار بگذاریم و واقعیت را ببینیم، بیشتر ما از جامعه، خانواده، تربیت ناصحیح، آموزش‌وپرورش، محیط کار و تحصیل و … آسیب‌دیده‌ایم. هرچند این گروه‌های آموزشی و پرورشی قصد ساختن یک زندگی بهتر و زیباتر برای ما را داشته‌اند، اما علاوه‌بر این تلاش‌های بی‌ثمر، آسیب‌های جدی نیز به روان و شخصیت افراد وارد آورده‌اند.
جامعه‌ای که تبعیض‌های بسیاری در آن برقرار است، خانواده‌ای که فرزندپروری را نمی‌داند، مقایسه غلطی که مبنای تربیت قرار می‌گیرد، معلمی که با خستگی‌های خانه در کلاس درس حاضر می‌شود و کنکوری که سبب استرس بی مورد می‌گردد، همه و همه نمونه‌هایی از آسیب‌هایی است که به هریک از ما وارد شده است. حتی اگر در بهترین خانواده و یا یک اجتماع توسعه یافته هم رشد کرده باشید، بازهم به‌طور ناخودآگاه آسیب‌های روحی متفاوتی در وجودتان شکل‌گرفته است.
تعداد زیادی از نظریه‌های روانشناسی، بر نقش آموزش و محیط فرهنگی تاکید می‌کنند. در واقع آنها معتقدند که بخش بزرگی از شخصیت یک فرد، تحت تأثیر آموزش‌های محیطی قرار دارد. این بدان معنی است که آنچه کودک از جامعه و خانواده دریافت می‌کند، در آینده او نقش بسیار پررنگی خواهد داشت.
در کار زوج درمانی و حل مشکلات زوجین، به‌دفعات مشکلاتی را در افراد دیده‌ام که ریشه آنها نه در ازدواج و یا طرف مقابل، بلکه در کودکی و نوجوانی خود فرد است. در واقع اشتباهات رفتاری و فکری، از آموزه‌های غلط خانوادگی و فرهنگی در وجود فرد رخنه کرده و سبب مشکلات جدی در رابطه او با همسرش شده است. بنابر این لازم است تا پیش از ازدواج، مشکلات و تعارضات حل نشده دوران کودکی و نوجوانی را برطرف کرد تا با شخصیتی سالم، انتخاب سالم انجام دهید.در واقع شخصیت سالم، انتخاب سالم انجام می دهد و شخیصت ناسالم، فرد نامناسب را بر می گزیند. اما به‌هرحال، اگر چنین کاری را پیش از ازدواج انجام نداده‌اید، هر چه سریعتر دست به کار شوید و تعارضات دوران گذشته، و بهبود شخصیت را آغاز کنید.
چقدر خودتان را می‌شناسید؟
یکی از مشکلات زوجین، عدم شناخت کافی از خود است. درواقع آنها فکر می‌کنند که خودآگاهی و خودشناسی مناسبی دارند و می‌دانند که چگونه باید زندگی کنند. فکر می‌کنند خودشان، احساساتشان، افکارشان و باورهایشان را می‌شناسند و به نقاط ضعف و قوت خودآگاه هستند. بنابراین نیازی به راهنمایی و ارشاد دیگران ندارند! این افراد در کلام خود نیز اشاراتی غیر مستقیم به این موضوع دارند. برای نمونه معتقدند که خودشان بهترین دکتر و بهترین متخصص هستند و یا حرف هیچ شخصی را نمی‌پذیرند. نسخه همه را می‌پیچند و حتی معتقدند که دیگران باید از تجربیات و اندوخته‌های گران بهای آنان استفاده کنند.
اما واقعیت چیز دیگری است. اغلب افراد درک واضحی از خود و اهدافشان ندارند و دقیقاً به همین دلیل در روابط خود با همسر و خانواده، دچار خطا و یا بحران می‌شوند. درواقع عدم شناخت کافی از خود، و توهم همه چیز دانی، منجر به عدم انتخاب سالم و یا رفتار مناسب شده و همه این عوامل سبب آشفتگی و مشکلات جدی در رابطه زوجین می‌گردد. در واقع زندگی پیچیده تر از آنی است که تصور کنیم تمامی نقش های خود را به عنوان فرزند، همسر و در نهایت پدر، به خوبی می شناسیم. اولین پله در رسیدن به خودشناسی، آمادگی روانی جهت پذیرش دیدگاهها و نگرش های جدید است. مادامی که فکر کنیم همه چیز را می دانیم و همه متخصصان دیوانه هستند، روابط مناسبی با همسر یا فرزندانمان نخواهیم داشت.
خودشناسی چیست؟
خودشناسی یعنی شناسایی نقاط قوت، نقاط ضعف، خواسته‌ها، نیازها، عادات و هر چیز دیگری که به شما مربوط است. یعنی اینکه بدانید در چه زمانی عصبانی می‌شوید؟ در چه مواقعی حسادت می‌کنید؟ چرا این‌گونه رفتار می‌کنید؟ چه اهدافی را باید دنبال کنید؟ چه نیازهای مهمی دارید؟ چگونه باید انتخاب کنید؟ انتخابتان چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟ در چه مواقعی ممکن است آسیب‌پذیر باشید؟ در چه مواردی توانمند هستید؟ تفاوت خواسته‌ها و نیازهایتان چیست؟ و …..
به‌طورکلی خودشناسی یعنی شناسایی خود در تمامی جنبه‌های روانی، فیزیکی، اجتماعی و بهبود هرکدام از این بخش‌ها.
| هر قدر احساسات، رفتار، عادات و نقاط ضعف و قوت خود را بیشتر شناسایی کنید، بهتر می‌توانید با همسرتان تعامل سازنده داشته باشید. |
ممکن است بپرسید چگونه می‌توانم به خودشناسی برسم یا چگونه باید مشکلات دوران کودکی و پیش از ازدواجم را حل کنم؟ پاسخ این سؤال چندان آسان نیست. چرا که هر شخصی بنا به مقتضیات روانی، سابقه خانوادگی، نوع مشکلات، شیوه یادگیری و البته میزان انگیزه، مسیر متفاوتی برای آموختن و بهبودی دارد. ما سعی کردیم برخی از روشهای رایجی که ممکن است در بهبود گذشته و روانتان، و همین‌طور افزایش خودشناسی به شما کمک کند را ذکر نماییم. اگر تاکنون از یک یا چند دوره آموزشی در این خصوص استفاده کرده باشید که بسیار عالی است. در غیر این صورت سعی کنید در یکی از این دوره‌های آموزشی ثبت‌نام کنید تا مشکلات احتمالی خود از دوران کودکی و نوجوانی را برطرف سازید و سطح آگاهی و خودشناسی خود را بالا ببرید.
این نکته قابل‌ذکر است که هرچقدر خودآگاهی و پالایش شخصیت را جدی بگیرید، تعارضاتتان با همسرتان کاهش پیدا می‌کند. همچنین تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که افراد موفق از نظر اجتماعی و یا مالی، دارای خودآگاهی بالاتری نسبت به سایر افراد جامعه هستند. در واقع تحول بخش اعظمی از زندگی شما، در گرو خودشناسی شما قرار دارد.
روشهای خودشناسی چیست؟
خودشناسی فرآیندی است که تا پایان عمر طول می کشد. دلیل این موضوع آن است که در هر سنی و هر موقعیتی انسان نیازهای جدیدی دارد. در زیر روشهای رایجی که می تواند به خودشناسی منجر شود را ذکر می کنیم؟
مراجعه فردی به روانشناس
مراجعه به یک روانشناس و یا مشاور، یکی از بهترین و کامل‌ترین روشهای پاک‌سازی شخصیت و همین‌طور خودشناسی است. یک روانشناس با توجه به شخصیت شما و همین‌طور گذشته‌ای که داشته‌اید، بررسی را آغاز می‌کند و درصورتی‌که نیاز به پالایش و یا اصلاح ناراحتی‌های گذشته باشد، بهترین روش اصلاح شخصیت را برایتان به اجرا می‌گذارد. همچنین نقاط ضعف و قوت شما را گوشزد می‌نماید و در هدف‌گذاری و بهبود خودشناسی همراهتان خواهد بود. البته شکی نیست که میزان همکاری شما در موفق بودن این روش بسیار نقش دارد.
همچنین بهتر است ذهنیت خود را در مورد علم روانشناسی و مشاوره تغییر دهید. گرفتن مشورت و راهنمایی و یا بررسی وضعیت روانی، نه تنها کاری عجیب و ننگ آور نیست، بلکه نشان از خودآگاهی و تلاش شما برای تبدیل شدن به انسانی والاتر است.
دوره آموزشی تحلیل رفتار متقابل [۱]
از آموزش های خودشناسی ،تحلیل رفتار متقابل یا T.A، یک روش آموزشی و درمانی است که توسط یکی از بزرگ‌ترین روانکاوان دنیا، به نام پروفسور اریک برن ساخته‌شده است. این نوع روانکاوی به طور هم زمان به بهبود خودشناسی و حل مشکلات دوران کودکی و نوجوانی می‌پردازد. بر طبق نظریه تحلیل رفتار متقابل، شخصیت انسان به سه بخش کلی تقسیم می‌شود. این سه بخش را والد، بالغ و کودک می‌نامند. هرکدام از این بخش‌های شخصیتی، ویژگی‌های رفتاری و عاطفی خاص خود را دارد و در تعامل با همسرتان یا سایر افراد، همواره یکی از این بخش‌های شخصیت قالب است.
همچنین در روش تحلیل رفتار متقابل، از آموزش های خودشناسی ، فرد باورها و افکار قدیمی خود را بررسی می‌کند. برخی از باورهای نادرست قدیمی را دور می‌ریزد و رفتارهای نادرست خود را تغییر می‌دهد. در این روش از آموزش های خودشناسی به فرد یاد داده می‌شود که حالت‌های سه‌گانه شخصیت را شناسایی کند. همین موضوع سبب برخورد مناسب‌تر در ارتباط با همسر می‌شود. در واقع فرد یاد می‌گیرد که با مواجه‌شدن با همسر، حالت‌های شخصیتی فعال خود و او را شناسایی نموده و متناسب با وضعیت روانی خود و دیگران، به همسرش واکنش نشان دهد.
دوره آموزشی تحلیل رفتار متقابل، یکی از قوی‌ترین آموزش های خودشناسی و بهبود شخصیت فردی و خانوادگی است. نکته‌ای که برای شرکت در این دوره‌های آموزشی باید در نظر بگیرید، نوع کلاس‌ها می‌باشد. در حقیقت دوره به دو صورت فردی و گروهی برگزار می‌شود. بدیهی است که اگرچه شرکت در دوره فردی از نظر تعیین زمان ساده‌تر است، اما هزینه بالاتری را نیز مطالبه می‌کند. بنابراین در ابتدا بررسی کنید که مایل به شرکت در کلاس گروهی هستید یا فردی. چنانچه تصمیم به شرکت در کلاس‌های گروهی دارید، زمان و روز خود را به طور دقیق برنامه ریزی کنید. دوره تحلیل رفتار متقابل معمولاً شش ماه تا دو سال و نیم زمان میبرد. لازم به ذکر است در اکثر موارد شرکت در کلاس‌های گروهی، فواید بیشتری نسبت به کلاس فردی دارد.
دوره آموزشی مهارت‌های زندگی[۲]
مهارت‌های زندگی یکی از روشهای توانمندسازی فردی است که توسط سازمان جهانی بهداشت[۳] پیشنهاد شده است. از آموزش های خودشناسی ، مهارت‌های زندگی مجموعه‌ای از توانایی‌های فردی است که سبب بهبود خودشناسی، بهبود سطح زندگی و درنهایت بهبود تعاملات فردی می‌شود. در برخی از کشورهای پیشرفته، آموزش مهارت‌های زندگی بخشی از پروتکل آموزشی مدارس محسوب می‌شود. درواقع مهارت‌های زندگی سه کاربرد اصلی دارد. اول سبب بهبود افزایش خودشناسی و خودآگاهی فرد می‌شود. دوم سلامت روان را ارتقا می‌بخشد؛ و سوم سبب پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مشکلات احتمالی در فرد و جامعه خواهد شد. خوشبختانه در چند سال اخیر، تعدادی از مدارس ابتدایی، بخش‌هایی از مهارت‌های زندگی را به دانش آموزان تدریس می‌کنند.
به‌طورکلی این شیوه از آموزش های خودشناسی ، یعنی مهارت‌های زندگی به دو روش مدل ده‌گانه و مدل H4 تقسیم می‌شود. در مدل ده‌گانه که در ایران رایج‌تر است، مهارت‌هایی چون تصمیم‌گیری، حل مسئله، تفکر خلاق، تفکر نقادانه، برقراری رابطه مؤثر، برقراری روابط میان فردی موفق، خودآگاهی، توانایی همدلی با دیگران، مدیریت هیجان‌هایی نظیر استرس، غم و … آموزش داده می‌شود.
این مهارت‌ها در بسیاری از مواقع به کاهش مشکلات و تعارضات زوجین، کمک قابل توجهی می‌کند. همچنین کلاس‌ها و دوره‌های کوتاه مدت و میان مدت مهارت‌های زندگی، در برخی از مراکز مشاوره و روانشناسی، سرای محلات و فرهنگسراها نیز تدریس می‌شود.
استفاده از منابع مکتوب و چندرسانه‌ای
بدین جهت عصر حاضر را عصر اطلاعات می‌نامند که امروزه قادر هستیم در مدت کم به اطلاعات زیادی دسترسی پیدا کنیم. به بیان‌دیگر، بسیاری از اطلاعاتی که امکان دسترسی به آنها درگذشته وجود نداشت، امروزه به راحتی در دسترس است. کافی است در اینترنت جستجو کنید تا صدها هم‌اندیشی، کلاس کوتاه‌مدت، فایل صوتی و تصویری آموزشی، گفتارهای متعدد و… را بیابید. همچنین بسته‌های چندرسانه‌ای زیادی وجود دارد که به موضوعات مختلفی چون موفقیت، شادکامی، انتخاب موفق، روابط زوجین و … می‌پردازد. اگر سری به یک فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی بزنید، صدها جلد کتاب و لوح فشرده در زمینه آموزش های خودشناسی پیدا خواهید کرد.
فراموش نکنید که بین آگاهی و موفقیت در یک موضوع، همبستگی مثبت وجود دارد. بدین معنا که افزایش اطلاعات و آگاهی سبب افزایش موفقیت در زندگی و ازدواج می‌شود. پس سعی کنید تا جای ممکن در مورد آموزش های خودشناسی ، مهارت‌آموزی، ازدواج موفق، بهبود روابط انسانی، مدیریت مالی، موفقیت کاری و… اطلاعات و شناخت کسب کنید. با افزایش سطح آگاهی و دانش خود می‌توانید برخی از مشکلاتی که در دوران کودکی و نوجوانی داشته‌اید را برطرف نمایید. درواقع بالا رفتن آگاهی، کاربردی دوگانه دارد. از یک سو سبب بهبود مشکلات گذشته‌تان می‌شود و از سوی دیگر موجب افزایش توانایی شما در مورد زندگی فعلی و رابطه با همسرتان خواهد شد.
از آزمون‌های روانشناسی استفاده کنید
یکی دیگر از روشهای خودشناسی، استفاده از آزمون‌های روانشناسی است. در این آزمون‌ها به افراد کمک می‌شود تا بر مبنای اطلاعاتی که ارائه می‌کنند استعدادها، توانایی‌ها و نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنند. برخی از این آزمون‌ها ممکن است در زمینه تحصیلی و یا ازدواج باشد و برخی دیگر درزمینه شغل و روابط مؤثر است. این نکته را فراموش نکنید که هیچ آزمون روانشناسی آنلاینی اعتبار ندارد. پس استفاده از آزمون‌های اینترنتی را خاتمه دهید.
درواقع آزمون‌های روانشناسی تنها زمانی دارای اعتبار هستند که در کنار سایر روشهای ذکر شده و به وسیله یک متخصص اجرا گردد. پیشنهاد ما این است که به آزمون‌هایی که جنبه سرگرمی دارد و در اینترنت رایج است، توجهی نکنید.
انجمن‌های دوازده قدمی
از دیگر روش ها در آموزش های خودشناسی ، انجمن‌های دوازده قدمی، نوعی برنامه حمایتی و غیر حرفه‌ای است که برخی افراد برای حل مشکل خود، به طور مرتب در جلسات آنها شرکت می‌کنند. برنامه‌های دوازده قدمی، در چند سال اخیر رشد کمیتی زیادی در ایران داشته است. هر چند از نظر میزان موفقیت و روش پیاده‌سازی، نقدهایی به آن وارد است. برای نمونه در برخی از مواقع هدف اصلی گم می‌شود و یا با ارائه راه‌حل‌هایی نادرست و یا ورود به حوزه‌ای که در تخصص آنها نیست، مشکلاتی برای شخص ایجاد می‌شود. اما این بدان معنی نیست که معایب آنها بیشتر از مزایای آنهاست. در واقع برنامه‌های دوازده قدمی، یک سیستم آموزشی و خودشناسی غیر تخصصی است که فرد در دوازده گام اصلی، توانایی شناخت خود و محیط اطراف را پیدا می‌کند. افراد شرکت کننده در این تشکل‌ها معمولاً بر روی حل مشکلی خاص متمرکز می‌شوند.
هر چند سیستم‌های دوازده قدمی تا میزانی به رفع مشکلات دوران کودکی و نوجوانی می‌پردازند و شناخت افراد را نسبت به خود بیشتر می‌کنند، اما بهتر است در کنار سیستم‌های دوازده قدمی از سایر آموزش های خودشناسی عنوان شده و حرفه‌ای نیز استفاده شود.
[۱] T.A
[۲] Life skills
[۳] W.H.O
بخشی از کتاب ” مشکلات رایج زوجین “
