اختلالات شخصیتی چیست؟ این اختلالات شامل چه مواردی میباشد؟
اختلالات شخصیت به مجموعه ای از الگوهای ناکارآمد رفتاری ، هیجانی و شناختی در فرد اشاره دارد که در صورت عدم درمان، ارتباط فرد با اجتماع و اطرافیان را دچار مشکل می کند.
اختلالات شخصیت چیست؟
اختلالات شخصیتی یکی از بزرگترین موارد مورد بحث در شاخه روانشناسی است. شخصیت عبارت است از مجموعه‌ای از رفتارها و نقطه‌نظرها و هیجانات افراد در زندگی روزمره که از خصوصیاتی چون بی‌همتایی، ثبات (پایداری) و پیش‌بینی‌پذیری برخوردارند.
به عبارت دیگر، شخصیت را تحت عنوان مجموعه الگوهای رفتاری مستمر و ثابت افراد تعریف می‌کنیم؛ به‌طوری‌که در برخورد با مسائل گوناگون با مراجعه به الگوهای رفتاریِ شناخته‌شده‌ی فرد می‌توان نحوه‌ی رفتار و واکنش او را پیش‌بینی کرد.
اما اختلالات شخصیتی یا Personality Disorders که در اصطلاح PD گفته می شود ، به مجموعه ای از رفتارهای خشک و غیر قابل انعطاف اشاره دارد که توانایی سازگاری فرد را با دیگران و اجتماع مختل می کند. در واقع اختلالات شخصیت مجموعه ای از الگوهای نادرست فکری ، رفتاری و هیجانی است.
اختلالات شخصیتی در صورت درمان نشدن، یک وضعیت دائمی است و تا پایان عمر فرد امتداد دارد. علائم آن عبارت است از رفتارهای تکراری و نابه‌هنجار و اغلب ناکام‌کننده‌ی فرد مبتلا. گسترش این اختلالات تا به آن حد عمیق است که لایه‌های پنهان شخصیت فرد را نیز دربرمی‌گیرد.
میزان افراد مبتلا به اختلالات شخصیتی
فراد مبتلا به اختلالات شخصیتی۱۰ درصد از جامعه را تشکیل می‌دهند و برقراری رابطه و زندگی مشترک با این اشخاص به معنای جنگ اعصاب دائمی برای طرف مقابل است. آنها از تغییر و اصلاح گریزان‌اند و تعامل مترقی با ایشان در محدوده‌ای بسیار باریک و با سرعت کم امکان‌پذیر است. البته این نکته قابل ذکر است که اگر جهت درمان دراز مدت اقدام کنند، بسیاری از مشکلات شخصیتی و رفتاری آنها قابل حل می باشد.
در مورد برخی از انواع این مشکل ، درمان مؤثری شناخته نشده است و رفتار غیرقابل انعطاف افراد مبتلا به هیچ عنوان بهبود پذیر نیست؛ اما در مواردی دیگر می‌توان به وسیله رواندرمانی ، درمانهای گروهی ، طرحواره درمانی و یا استفاده از دارو؛ علائم را کاهش داد.
انواع اختلالات شخصیتی ( تقسیم بندی اختلالات شخصیت )
اختلالات شخصیتی را به طور کلی به سه دسته تقسیم می کنند که در هر دسته، اختلالات شخصیت مخصوص به خود قرار دارد.
- دسته‌ی اول مربوط به اختلالات شخصیتی است که مبتلایان به آنها نشانه‌های ظاهری غیرمعمولی را از خود بروز می‌دهند. مانند: اختلال شخصیت پارانوئید، اسکیزوئید و اسکیزوتایپال.
- از علائم اختلالات شخصیتی دسته‌ی دوم می‌توان به اختلالات هیجانی (دمدمی‌مزاج بودن) اشاره کرد. مبتلایان به این دسته از اختلالات، رفتارهای نمایشی از خود بروز می‌دهند. اختلال شخصیت ضداجتماعی، شخصیت مرزی، شخصیت نمایشی و شخصیت خودشیفته همگی در این دسته قرار می‌گیرند.
- اختلالات شخصیتی دسته‌ی سوم که وجه مشخصه‌ی آنها اضطراب و بیمناکی است و شامل اختلالات شخصیت اجتنابی، شخصیت وابسته و شخصیت وسواسی- جبری می‌شود.
تشخیص انواع اختلالات شخصیت
تشخیص اختلالات شخصیت برای افراد غیر متخصص کار چندان راحتی نیست. اما به هر حال با خواندن ویژگی های هر اختلال شخصیتی می توان در مورد انها قدرت تشخیصی پیدا کرد. بهترین راه تشخیص اختلالات شخصیت ، استفاده از یک روانشناس مجرب در این زمینه می باشد. همچنین این نکته را باید در نظر گرفت که گاهی از اوقات برای تشخیص اختلالات شخصیت ، استفاده از ارمون های تشخیصی مانند میلون (MCMI) ضروری به نظر می رسد.
معرفی و نشانه های اختلال شخصیتی : چگونه اختلال شخصیتی را تشخیص دهیم؟
عوامل موثر در شکل گیری اختلالات شخصیتی
عوامل متعددی در بروز و شکل گیری اختلالات شخصیتی نقش دارد که سعی می کنیم تمامی دلایل را به صورت تیتر وار توضیح دهیم. شکی نیست که فرزند پروری یکی از مهم ترین و البته قابل پیشگیری ترین بخش عوامل موثر در اختلالات شخصیت است. هر مادری و هر پدری لازم است قبل از فرزند آوری ، اقدام به یادگیری فرزند پروری کند.
عوامل موثر در شکل گیری اختلالات شخصیتی به دسته زیر تقسیم میشوند
- ژنتیک
- عوامل بیوشیمی و هورمونی
- عوامل روانی و خانوادگی
- عوامل اجتماعی،فرهنگی
در ادامه به بررسی هر یک از این عوامل میپردازیم.
نقش وراثت در اختلالات شخصیتی (ژنتیک) :
تحقیقات بسیاری نقش عوامل ژنتیکی را بر روی اختلالات شخصیتی بررسی کرده‌اند. برای مثال پژوهشی در امریکا بر روی پانزده هزار زوج دوقلو بیانگر این بود که میزان ابتلا به اختلالات شخصیت در افراد دوقلو بیشتر از تک‌قلوهاست. به‌علاوه، درصورت ابتلای یکی از دوقلوها به اختلالات شخصیتی، میزان احتمال دچارشدن دیگری نیز به‌طور قابل ملاحظهای افزایش می‌یابد.
همچنین برخی مطالعات حاکی از آن بوده که در صورت ابتلای یکی از والدین به اختلال شخصیت، شانس اعضای دیگر آن خانواده در ابتلا به بیماری بالاتر از سایر افراد جامعه خواهد بود.
عوامل بیوشیمیایی و هورمونی در اختلالات شخصیت :
نتایج پاره‌ای از تحقیقات مؤید این مطلب است که سطح ترشح هورمون‌های غدد داخلی در میان افراد مختلف متغیر است. به‌عنوان مثال سطح هورمون آندروژن و تستوسترون (دو هورمون جنسی مردان) در خون افراد پرخاشگر بالاتر از سایرین بوده و بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که مسئول تعدادی از رفتارهای پرخاشگرانه‌ی شخصیت‌های ضداجتماعی، احتمالاً سطح بالای این دو هورمون در خون اشخاص میباشد.
به‌علاوه در انواع اختلالات شخصیتی می‌توان نوساناتی را در سطح ترشح اندورفین، سروتونین و دوپامین (سه نوع انتقال‌دهنده‌ی عصبی در مغز) مشاهده نمود. تحقیقات در این زمینه هم‌چنان ادامه دارد.
عوامل روانی و خانوادگی در اختلالات شخصیت :
یکی از عوامل کلیدی در تشکیل و تکوین شخصیت (خواه سالم، خواه ناسالم) به زمینه‌های روانی-خانوادگی افراد برمی‌گردد. ازجمله نظریه‌پردازان این حیطه، «زیگموند فروید» بنیان‌گذار علم روانکاوی است. از دیدگاه روانکاوی اختلالات شخصیت ناشی از یک مجموعه عوامل ناخودآگاه در ذهن آدمی است که در پنج سال اول زندگی فرد ریشه دارند. برخی از عوامل مستعدکننده عبارت‌اند از: بی‌توجهی والدین به کودک، سن و روش جداسازی کودک از شیر مادر، شیوه‌ی آموزش آداب نظافت و تخلیه، نحوه‌ی برخورد و پاسخگویی والدین به سؤالات و کنجکاوی کودکان در موضوعات جنسی و جنسیت.
عوامل اجتماعی و فرهنگی در اختلالات شخصیتی :
این عوامل با شخصیت فرد گره خورده‌اند؛ چراکه انسان موجودی اجتماعی است و اجتماع بستری برای رشد شخصیت فرد میباشد. براساس نتایج تحقیقات، میزان بروز رفتارهایی چون دزدی، تجاوز، بدمستی و قتل در مناطقی با طبقه‌ی اجتماعی و سطح فرهنگی پایین‌تر بیشتر از مناطق با طبقه‌ی اجتماعی و سطح فرهنگی بالاست.
جامعه‌ای که بی‌اعتمادی به سایرین را تبلیغ می‌کند و یا در آن روابط، گفت‌وگوها و اعتقادات افراد به‌شدت کنترل می‌شود، تا حد زیادی مستعد پروراندن افرادی با اختلال پارانوئید (سوءظن شدید) میباشد.
چند نکته در مورد انواع اختلالات شخصیتی :
- برای درجه بندی مشکلات شخصیتی و روانی یک طیف پیوسته وجود دارد و ممکن است تعدا زیادی از افراد، یکی از اختلالات روانی و یا اختلالات شخصیت را به‌طور ضعیف داشته باشند. اما هر فردی نیاز به درمان و یا رفع علائم نخواهد داشت. در واقع تا زمانی که طیف اختلالات شخصیت به سمت ایجاد مشکلات جدی و مشخص در فرد نشود، نمی توانیم او را در زمره افراد دارای اختلالات شخصیت قرار دهیم.
- در علت‌یابی این مشکل و بیماری‌های روانی عوامل بسیاری دخیل‌اند که بسیاری تحت اختیار خود فرد نبوده است. پس داشتن احساس ناامیدی و یا عذاب وجدان درباره مشکل منطقی نیست.
- هنگامی‌که وجود اختلال رفتاری در فردی محرز شد، لازم است که ایشان را به چشم انسانی که نیازمند یاریِ افراد دیگر است و نه متخاصم و دشمنی که باید از او دوری گزید ببینیم و علاقه و رغبت در جهت کمک‌رسانی به او قدم برداریم. داشتن چنین بصیرتی به ما کمک می‌کند تا در برابر رفتارهای نادرست این افراد عکس‌العمل نشان نداده و درصدد تلافی و انتقام گرفتن از آنها برنیاییم.
درمان اختلالات شخصیت چیست ؟
درمان اختلالات شخصیتی مستلزم اعتماد متقابل بین درمانگر و بیمار است. البته تحقق این امر ممکن است دشوار باشد؛ چرا که اغلب در اختلالات شخصیت، اطرافیان بیشتر از خود بیمار تمایل به پیگیری روند درمان دارند. همچنین دلیل دیگری در این خصوص وجود دارد و آن هم داشتن طرحواره های ناسازگار اولیه است که فرآیند درمانی را به شدت دشوار و پرچالش می کند.
رواندرمانی برای اختلالات شخصیت
شیوه روان درمانی برای اختلالات شخصیتی ، انواع متفاوتی دارد که عبارت‌اند از: روانکاوی، شناخت‌درمانی، آموزش سیستم تحلیل رفتار متقابل ، رفتاردرمانی، گروه‌درمانی، آموزش مهارت‌های اجتماعی ، طرح واره درمانی و… . هدف از رواندرمانی، آموزش رفتارهای جدید همراه با تقویت خودآگاهی و بینش افراد نسبت به افعال خود و تأثیر آنها بر فرد و جامعه است. بهترین روش و اولویت اول در درمان این مشکل، بسته به نوع اختلال شخصیت متفاوت است اما درمان هایی چون طرحواره درمانی و رفتار درمانی دیالکتیک ، درمانهای موثری هستند.
طرحواره و طرحواره درمانی چیست ؟ روش درمانی موثر برای اختلالات شخصیت
آشنایی با سیستم تحلیل رفتار متقابل
همچنین برای برخی از انواع این مشکل، مانند اختلال شخصیت وابسته و اختلال شخصیت خودشیفته ( البته بسته به طیف و شدت آن ) ، آشنایی با سیستم تحلیل رفتار متقابل نیز می تواند موثر باشد. در سیستم تحلیل رفتار متقابل ، فرد دارای اختلال شخصیت می تواند باورهای ناکارآمد خود را که در مورد خود، جهان ، و روابط به دست آورده است، دور ریخته و باروهای جدیدی را به دست آورد. مقاله زیر در مورد تحلیل رفتار متقابل می تواند اطلاعات جامعی را به شما ارائه کند.
تحلیل رفتار متقابل چیست ؟ چگونه تحلیل رفتار متقابل زندگی ام را بهبود می بخشد؟
درمان دارویی برای اختلالات شخصیت :
علاوه بر رواندرمانی در بعضی موارد به تجویز دارو به منظور تسهیل فرآیند درمان نیاز است. با این حال، به‌طور کلی هیچ داروی مشخصی برای درمان اختلالات شخصیت وجود ندارد و داروهای ضدافسردگی، ضداضطراب، ضدروان‌پریشی و داروهای ضدجنون در کنار روش اصلی درمان زیر نظر روان‌پزشک و با دوز مشخص تجویز می‌گردند. این داروها به‌طور غیرمستقیم در درمان بیماری‌ها و اختلالات شخصیت مؤثرند.
اگر از این مشکل رنج می برید :
اگر دچار مشکل ذکر شده فوق هستید، و یا همسرتان ویژگی های ذکر شده در این مقاله را دارد، احتمالاً نیازمند اخذ وقت مشاوره و استفاده از روشهای درمانی را دارید. لطفاً تا پیش از درمان کامل ازدواج نکنید و اگر ازدواج کرده اید صاحب فرزند نشوید. الگوهای افراد ذکر شده در بالا ، به نزدیکان و فرزندان آنها آسیب می زند. سعی کنید به یک درمانگر مناسب مراجعه کنید و در پی رفع مشکل شخصیتی خود باشید. خوشبختانه پیشرفت های روانشناسی ، تا میزان زیادی مشکلات شخصصیتی را درمان می کند.لزومی ندارد قربانی گذشته باشیم.
دکتر امیر شیرین زاده ، روانشناس و درمانگر
